आईसीटी समाचार
कतै जान होस् या कसैलाई ट्रयाक गर्न नै किन नहोस्, लोकेसन थाहा पाउन ग्लोबल पोजिसनिङ सिस्टम अर्थात जीपीएस प्रविधिको प्रयोग हुन्छ ।
जीपीएसको मद्दतले आफ्नो वा अरूको लोकेसन ट्र्याक गर्न सकिन्छ । एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा सजिलै पुग्न सकिन्छ । आजभोलि जीपीएस मानिसको जीवनको महत्त्वपूर्ण हिस्सा बनिसकेको छ ।
जीपीएस स्याटेलाईटमा आधारित नेभिगेसन प्रणाली हो, जसले जुनसुकै परिस्थितिमा पनि स्थान, गती र समयको जानकारी प्रदान गर्दछ ।
जीपीएसको विकास गर्ने देश हो, अमेरिका । अमेरिकाले बनाए पनि आज जीपीएसको प्रयोग जो कोहीले गर्न सक्छन् र गरिरहेकै छन् ।
जीपीएस नेभिगेसन प्रणाली अमेरिकी रक्षा विभागद्वारा राखिएको २४ उपग्रहहरूको नेटवर्कबाट बनेको छ । खासमा जीपीएसका लागि ३२ वटा स्याटेलाईट अन्तरिक्षमा छन्, ती मध्ये २४ वटा कोर स्याटेलाइट छन् भने बाँकी ८ वटा स्याटेलाइट इमरजेन्सी रिप्लेसमेन्टको लागि राखिएको छ । जीपीएसले संसारको कुनै पनि ठाउँमा, जुनसुकै मौसममा २४ घण्टा काम गर्दछ ।
जीपीएस प्रयोग गर्न कुनै शुल्क शुल्क तिर्नु पर्दैन् । जीपीएस सेवा निःशुल्क प्रयोग गर्न सकिन्छ, जुन तपाई हामीले सबैले सधैं प्रयोग गरिरहेकै छौं ।
जीपीएसको सुरूवात
सन् १९५७ मा तत्कालिन सोभियत संघ हालको रूसले आफ्नो पहिलो स्याटेलाइट अर्थात भू-उपग्रह स्पुतनिक प्रक्षेपण गर्यो ।
सोभियत संघले स्याटेलाइट प्रक्षेपण गरेपछि अमेरिकाको जोन हप्किन्स विश्वविद्यालयको अप्लाइड फिजिक्स ल्याबोरेटरी रिर्सच सेन्टरका दुई फिजिसिस्ट विलियम गायर र जर्ज वाईफेन बगले स्पुतनिकको रेडियो ट्रान्समिटर ट्रयाक गर्न थाले ।
फ्रिक्वेन्सीमा भइरहेको परिवर्तन मापन गरेर यी वैज्ञानिकहरूले स्पुतनिकको लोकेसन पत्ता लगाए । त्यसपछि जोन हप्किन्स विश्वविद्यालयको अप्लाइड फिजिक्स ल्याबोरेटरी रिर्सच सेन्टरका अध्यक्ष फ्रयांक म्याकलुअरले स्याटेलाइटमार्फत पृथ्वीमा कुनै पनि वस्तुको लोकेसन पत्ता लगाउने जीपीएस प्रविधिमा काम गर्ने योजना बनाए र यसमा काम सुरू भयो ।
सन् १९६० मा स्पुतनिक ट्र्याकिङबाट प्राप्त जानकारी र ज्ञान प्रयोग गरेर अमेरिकाले विश्वकै पहिलो स्याटेलाइट नेभिगेसन प्रणाली ट्रान्जिट लञ्च गर्यो । उक्त प्रणाली अमेरिकी नेभीले न्युक्लियर मिसाइल बोक्ने अमेरिकी पन्डुबीहरू ट्रयाक गर्न प्रयोग गर्ने गरेको थियो । तर ट्रान्जिट नेभिगेसन प्रणालीलीले एकुरेट लोकेसन दिन सकिरहेको थिएन ।
यसबीचमा जीपीएस सिग्नललाई सुधार गर्ने प्रयास जारी रह्यो । सन् १९७० को सुरूवातीमा अमेरिकाको रक्षा विभागले बलियो र स्थिर नेभिगेसन प्रणालीको आवश्यकता महशुस गर्यो र यसका लागि सन् १९७३ मा पेन्टागनमा १२ इन्जिनियरको गोप्य बैठक राखियो, जसबाट डिफेन्स नेभिगेसन स्याटेलाइट सिस्टम बनाउने निर्णय गर्यो ।
त्यसपछि यसको नाम परिवर्तन गरेर नेभस्टार राखियो । केही वर्षपछि अमेरिकाले ग्लोबल पोजिसनिङ सिस्टम बनाउने निर्णय गर्यो । यसका लागि २४ स्याटेलाइट आवश्यक पर्थ्यो । प्रत्येक स्याटेलाइटले पृथ्वीको चक्कर २ पटक लगाउन सक्थे । यसबाट अमेरिकीले चौबिसै घन्टा विश्वलाई ट्रयाक गर्न सक्थ्यो ।
यस मिसन अन्तर्गत अमेरिकाले स्याटेलाइटमा एटोमिक क्लक समेत राखेको थियो । जसले गर्दा प्रकाशको गतिमा सिग्नल प्राप्त हुन थाल्यो । अनि जीपीएसमार्फत एकुरेट लोकेसन पत्ता लगाउन सजिलो भयो ।
सन् १९७८ मा पहिलो न्याभ स्टार स्याटेलाईट लन्च गरिएको थियो । यसको फाइदा अमेरिकी नेभि, सेना र एयरफोर्सको मिल्यो । भने अमेरिकाका मिसाइलहरूले टार्गेट सहजै हिट गर्न थालेका थिए ।
सुरुवाती वर्षहरूमा अमेरिकी सेनालाई मात्रै जीपीएस प्रयोग गर्ने अनुमति थियो । तर सन् १९८३ मा कोरियन एयरलाइन्सको प्लेनकोमाथि सोभियत संघले आक्रमण गर्यो । त्यसबेला जीपीएसको आवश्यकता बोध भयो र सन् १९८३ सेप्टेम्बर १६ मा अमेरिकाले सबैका लागि जीपीएस प्रविधि खुला गर्यो ।
त्यसपछि ओपन जीपीएसको फाइदा एयरक्राफ्टसँगै आम जनतालाई यसको फाइदा पुग्यो । तर अमेरिकी सरकारले उक्त जीपीएस मन लागेको समयमा खोल्न र बन्द गर्न सक्थ्यो । मार्च १९९० मा यस्तै केही घटना देखा पर्यो । त्यसबेला अमेरिकाले जानेरै, आम जनताको जीपीएस रेन्ज कम गरेको थियो । यसले गर्दा लोकेसन ट्रयाक गर्न कठिन भयो ।
सन् १९९५ सम्म नेभस्टार मिसन पूरा भयो, अन्तरिक्षमा २४ वटा जीपीएस स्याटेलाइट राखिएको थियो । अब अमेरिकाले २४ सै घन्टा विश्वलाई ट्रयाक गर्न सक्थ्यो । तर व्यवसायीक रूपमा जीपीएसको पूर्ण प्रयोग सन् २००० बाट भएको थियो ।
जब अमेरिकी तत्कालिन राष्ट्रपति बिल किलिन्टनले जीपीएस सिग्नल कुनै बेला कम र कुनै बेला बढी गर्ने अप्रोचको अन्त्य गरे । यो बेलासम्म विश्वका अन्य देशले पनि जीपीएसको महत्त्व बुझिसकेका थिए । रूस, चिन, युरोपियन युनियन, हाम्रो छिमेकी देश भारतले आफ्नै जीपीएस सिस्टम बनाइसकेका छन् ।
अहिले जीपीएस प्रविधिको प्रयोग स्मार्टफोन, कार, बोट्स, एयरप्लेन, फिटनेस ट्रयाकिङ, आकश्मिक सेवा, फ्लिट व्यवस्थापन, मौसम पूर्वानुमान, वन्यजन्तु ट्रयाकिङ लगायत विभिन्न काममा हुने गरेको छ । जीपीएस हाम्रो जीवनको एउटा हिस्सा बनिसकेको छ ।
एक स्थानबाट अर्को ठाउँमा जान, ट्रयाकिङ, म्यापिङ र कुनै ठाउँमा पुग्न कति समय लाग्छ मापन गर्न गर्न जीपीएसको प्रयोग हुने गरेको छ ।
