स्नेहा झा
सूचना तथा सञ्चार प्रविधि (आइसिटी) ले विश्वव्यापी रूपमा साना तथा मझौला उद्यम (एसएमई) को प्रतिस्पर्धात्मकता, उत्पादकता, र आर्थिक वृद्धि सुधार गर्न अभूतपूर्व योगदान पुर्याएको छ ।
हालै त्री युवोनो, अगुस सुरोसो र वेनी नोभान्डारी द्वारा प्रकाशित जर्नल अफ इन्नोभेसन एन्ड आन्त्रप्रेनरशिप भोल्युम रिसर्चले विशेष गरी विकासशील देशहरूको एसएमईमा आइसिटीको उपयोग र यससँग सम्बन्धित चुनौतीहरूबारे गहन विश्लेषण गरेको छ ।
अनुसन्धानले एसएमईमा आईसिटीको प्रभावकारी उपयोगले व्यवसाय सञ्चालनको दक्षता मात्र होइन, आर्थिक वृद्धि र रोजगारी सिर्जनामा समेत महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने देखाएको छ । नेपाल जस्तो देशको सन्दर्भमा, जहाँ एसएमइले कुल गार्हस्थ उत्पादन (जीडीपी) मा ठुलो योगदान पुर्याउँछन्, यस्तो ठाउँमा यो अनुसन्धानको निचोड झन् बढी सान्दर्भिक देखिन्छ ।
आइसिटी र एसएमईमा यसको प्रभाव
सूचना प्रविधिले एसएमईहरुलाई व्यापारको सम्पूर्ण प्रक्रियालाई डिजिटल परिवर्तन गर्न मद्दत गरेको छ । अनुसन्धानका अनुसार, डिजिटल प्रविधिहरूको प्रयोगले एसएमईलाई विश्वव्यापी बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न र आफ्नो कार्यक्षमता सुधार गर्न सक्षम बनाएको छ ।
ई–कमर्स, डिजिटल भुक्तानी प्रणाली, क्लाउड कम्प्युटिङ र सामाजिक सञ्जालको उपयोगले एसएमइएलाई आफ्नो ग्राहक आधार विस्तार गर्नुका साथै, सेवा र उत्पादनहरूको पहुँच बढाउनसमेत सहयोग पुर्याएको छ ।
अनुसन्धानमा उल्लेख भएअनुसार, आइसिटीले एसएमइलाई व्यवसायिक प्रक्रियामा पारदर्शिता ल्याउने, ग्राहकहरूसँगको सम्बन्ध सुधार गर्ने, र निर्णय लिने प्रक्रियालाई थप सशक्त बनाउने कार्य गर्दछ । उदाहरणका लागि, ई–कमर्सले एसएमइलाई आफ्नो उत्पादनहरू डिजिटल प्लेटफर्ममार्फत बिक्री गर्ने अवसर प्रदान गर्छ, जसले बजार विस्तार र लागत कटौतीमा सहयोग पुर्याएको छ ।
नेपालका एसएमईको अधिकांश हिस्सा कृषि, पर्यटन, हस्तकला, र साना व्यापारमा आधारित छ । यी क्षेत्रहरूमा आईसिटीको उपयोगले अभूतपूर्व परिवर्तन ल्याउन सक्ने बताइएको छ।
उदाहरणका लागि, ग्रामीण क्षेत्रमा रहेका कृषक र साना उद्यमीहरूले ई–कमर्स प्लेटफर्महरूको उपयोग गरेर आफ्ना उत्पादनहरू राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा बेच्न सक्छन् । डिजिटल भुक्तानी प्रणालीको विकासले ग्रामीण क्षेत्रका उपभोक्ता र उत्पादकबीचको अन्तर घटाउन सहयोग पुर्याउन सक्छ ।
नेपालको पर्यटन क्षेत्रमा पनि आईसिटीले ठुलो प्रभाव पार्न सक्छ । होटल व्यवस्थापनदेखि अनलाइन बुकिङ प्लेटफर्मसम्म, डिजिटल प्रविधिले व्यवसायलाई थप व्यवस्थित र प्रभावकारी बनाउन सक्छ । यसले नेपाललाई पर्यटनमैत्री देशका रूपमा थप स्थापित गर्न मद्दत पुर्याउने छ ।
चुनौती र उपाय
तर एसएमइले आईसिटीको उपयोग गर्न सहज वातावरण पाउन सकेका छैनन् । वित्तीय स्रोतको अभाव, प्राविधिक सीपको कमी र व्यवस्थापनमा देखिएको अस्थिरता एसएमइका लागि आईसिटी अपनाउने प्रमुख बाधाहरू रहेको अनुसन्धानमा देखिएको छ ।
नेपाल जस्तो देशमा, ग्रामीण क्षेत्रमा आईसिटीको पहुँचको अभावले एसएमईलाई डिजिटल रूपान्तरणको फाइदा लिनबाट रोकिरहेको छ । अनुसन्धानमा उल्लेख भएअनुसार, एसइमईले आईसिटी अपनाउन प्राविधिक स्रोतहरूमा गरेको लगानीलाई महँगो ठान्छन्, जसले गर्दा साना व्यवसायहरूले यो प्रविधिलाई पूर्ण रूपमा उपयोग गर्न सकिरहेका छैनन् ।
नेपालमा आईसिटीको प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्न सरकार र निजी क्षेत्रको सामूहिक प्रयास आवश्यक देखिन्छ । अनुसन्धानले सुझाएको छ कि एसएमइका लागि आईसिटी–अनुकूल नीति निर्माण, डिजिटल पूर्वाधार विस्तार, र प्रशिक्षण कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न सरकारको अग्रसरता आवश्यक छ ।
नेपाल सरकारले ग्रामीण क्षेत्रमा इन्टरनेट पहुँचलाई विस्तार गरेर र डिजिटल उपकरणहरूको उपलब्धता सुनिश्चित गरेर एसएमइका लागि डिजिटल रूपान्तरणको यात्रा सहज बनाउन सक्छ । यसबाहेक, आईसिटी उपयोगका लागि अनुदान र सब्सिडी कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेर एसएमईलाई वित्तीय सहायता दिन सकिन्छ ।
प्राविधिक सीप विकासको लागि प्रशिक्षक कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नु पनि अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ । डिजिटल सीपको अभावले एसएमईहरुलाई आईसिटीको फाइदा लिनबाट रोकिरहेको छ । सरकारले विशेष गरी महिला उद्यमी र ग्रामीण व्यवसायीहरूलाई लक्षित गरी डिजिटल साक्षरता कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ ।
आईसिटीको प्रभावकारी उपयोगले साना र मझौला उद्यमहरूलाई मात्र होइन, देशको समग्र आर्थिक वृद्धिमा पनि योगदान पुर्याउन सक्ने देखिएको छ । नेपालका एसएमईले डिजिटल प्रविधिलाई पूर्ण रूपमा अंगाल्न सकेमा उत्पादनशीलता, रोजगारी, र दिगो आर्थिक वृद्धि सुनिश्चित गर्न सकिन्छ ।
नेपालले एसएमईका लागि आईसिटीको प्रयोगलाई प्रोत्साहित गर्ने नीति र कार्यक्रमहरू अघि बढाउन सकेमा, यसले न केवल व्यवसाय सञ्चालनको दक्षता सुधार गर्नेछ, तर नेपाली उद्यमीलाई अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्षम बनाउनेछ । यस अध्ययनले नेपालका एसएमईलाई डिजिटल युगमा अगाडि बढाउन मार्गदर्शन गर्न सक्नेछ ।
रिसर्चगेटमा सार्वजनिक भएको शिषिर प्रसाद मानन्धरको एक रिसर्च रिपोर्ट अनुसार नेपालमा साना तथा मझौला उद्यम (एसएमई) हरूको प्रतिस्पर्धात्मकता र उत्पादकत्व वृद्धि गर्न सूचना तथा सञ्चार प्रविधि (आईसिटी) को महत्त्वपूर्ण भूमिका रहेको छ ।
अनुसन्धानहरूले देखाएका छन् कि एसएमईको प्रभावकारी उपयोगले एसएमईलाई नयाँ बजारमा प्रवेश गर्न, ग्राहकहरूसँगको सम्बन्ध सुधार गर्न, र सञ्चालन लागत घटाउन मद्दत पु¥याउँछ । विशेष गरी, ई–कमर्स, डिजिटल भुक्तानी प्रणाली, र क्लाउड कम्प्युटिङ जस्ता प्रविधिहरूको अपनत्वले एसएमईलाई आफ्नो व्यवसायलाई डिजिटल युगमा अनुकूल बनाउन सहयोग पु¥याउँछ ।
नेपाल सरकारले आईसिटीको विकास र विस्तारका लागि विभिन्न नीति तथा कार्यक्रमहरू अघि सारेको छ । २०७२ सालमा स्वीकृत गरिएको सूचना तथा सञ्चार प्रविधि नीति २०७२ ले सुशासन स्थापना, गरिबी निवारण, र दिगो विकासका लागि आइसिटीको उपयोगलाई प्रोत्साहन गरेको छ। यस नीतिले सरकारी सेवा प्रवाहलाई स्वचालित प्रणालीमार्फत प्रदान गर्ने लक्ष्य राखेको छ । साथै, डिजिटल नेपाल फ्रेमवर्क २०१९ ले देशको डिजिटल रूपान्तरणका लागि मार्गचित्र प्रस्तुत गरेको छ । (स्रोतः सिआईसिसी)
तर, नेपालमा एसएमईले आइसिटी अपनाउन विभिन्न चुनौतीहरूको सामना गरिरहेका छन् । ग्रामीण क्षेत्रमा इन्टरनेट पहुँचको अभाव, प्राविधिक सीपको कमी, र डिजिटल साक्षरता नहुनु प्रमुख बाधाहरू हुन् । साथै, आईसिटी पूर्वाधारको अभाव र सरकारी नीतिहरूको प्रभावकारी कार्यान्वयनमा देखिएका कमजोरीहरूले पनि एसएमईलाई डिजिटल रूपान्तरणमा अवरोध पु¥याइरहेका छन् ।
यस समस्याको समाधानका लागि सरकार, निजी क्षेत्र, र शैक्षिक संस्थाहरूबीच सहकार्य आवश्यक छ । सरकारले एसएमईका लागि आईसिटी सम्बन्धी सचेतना कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न, आईसिटी अपनत्वका लागि अनुदान र सब्सिडी प्रदान गर्न, र शैक्षिक संस्थाहरूले प्राविधिक सीपयुक्त जनशक्ति उत्पादनमा ध्यान दिनुपर्छ । साथै, आईसिटीले आफ्नो व्यवसायका सबै कार्यक्षेत्रमा आईसिटीको उपयोग र एकीकरण गरेर आफ्नो प्रतिस्पर्धात्मकता र नाफा वृद्धि गर्न सक्छन् ।
नेपालमा आईसिटी क्षेत्रले वार्षिक २० प्रतिशतको वृद्धि दर हासिल गरेको छ, जसले देशको कुल गार्हस्थ उत्पादन (जीडीपी)मा २.२२ प्रतिशत योगदान पु¥याएको छ । यसले देखाउँछ कि आईसिटी क्षेत्रको विकासले देशको समग्र आर्थिक वृद्धिमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ ।
अन्त्यमा, नेपालमा एसएमईको विकास र प्रतिस्पर्धात्मकता वृद्धि गर्न आईसिटीको प्रभावकारी उपयोग अपरिहार्य छ । यसका लागि सरकार, निजी क्षेत्र, र शैक्षिक संस्थाहरूबीच सहकार्य गर्दै आवश्यक पूर्वाधार विकास, नीति निर्माण, र जनशक्ति उत्पादनमा ध्यान दिनुपर्छ। यसरी मात्र एसएमइले डिजिटल युगमा आफ्नो स्थान सुरक्षित गर्दै देशको आर्थिक वृद्धिमा योगदान पुर्याउन सक्छन् ।
