आईसीटी समाचार
नेपालमा पछिल्लो समय क्रिप्टोकरेन्सी, बिटक्वाइन लगायत भर्चुअल मुद्राको बारेमा चर्चा बढ्दै गइरहेको छ । डिजिटल मुद्राहरू कारोबारको भविष्य हुँदा मान्छे विज्ञानको युगमा कागज र धातुको सिक्कामा निर्भर रहन सक्ने छैन ।
अहिलेको डिजिटल संसारलाई डिजिटल पैसा नै आवश्यकता पर्नेमा कुनै दुबिधा छैन् । डिजिटल मुद्रा र वस्तुहरू वित्तीय संसारको भविष्य हुन यसको अध्ययन र अनुसन्धान अझै हुँदै गइरहेको छ ।
सूचना र सञ्चार प्रविधिको द्रुत विकासमा, हाम्रो दैनिक जीवनका धेरै गतिविधिहरू अनलाइनमा मर्ज भएका छन् र तीनीहरू थप लचिलो र प्रभावकारी भएका छन् ।
अझैभन्दा कोभिड १९ को महामारी पछि अनलाइन प्रयोगकर्ताहरूको संख्यामा भएको ठूलो वृद्धिले भर्चुअल शब्दको अवधारणालाई सक्रिय बनाएको छ । साथै व्यापारको सिर्जना गरेको छ, जुन क्रिप्टोकरेन्सी हो, जसले वित्तीय गतिविधिहरू जस्तै किन्न, बिक्री र व्यापारलाई सहज बनाउन मद्दत गर्दछ ।
भर्चुअल मुद्राको प्रयोग हालका वर्षहरूमा धेरै फरक प्रणालीहरूमा व्यापक भएको छ । भर्चुअल पैसा पूर्ण रूपमा नियन्त्रित र विनियमित छैन् । त्यसैले अधिकांश देशहरूले आफ्नो आर्थिक गतिविधिहरूमा यो मुद्रालाई स्वीकार गरेका छैनन् ।
नगद योग्य वस्तुहरूको सट्टामा विश्वका धेरै जस्तो देशहरुले किप्टोकरेन्सीहरुलाई अपराधीकरण नगरे पनि तीनलाई अझै आफ्नो पैसा वा वस्तुको रूपमा परिभाषित गर्न सकेका छैनन् ।
वित्तीय संकट्पछि विद्यमान वित्तीय प्रणालीका कमजोरीहरू व्यापक तरिकाले आलोचना भए, जसले गर्दा उच्च स्तरको पारदर्शीता र जवादेहिता सहितको सुनिश्चितता गर्ने खालको आर्थिक लेनदेनलाई कार्यान्वयन गर्नका लागि नयाँ नयाँ अभ्यासहरुको खोजी हुँदै गयो ।
क्रिप्टोकरन्सीको भनेको पियर-टू-पीयर नेटवर्कमा आधारित इलेक्ट्रोनिक लेनदेनको लागि प्रणाली हो । बिट क्वाइनका विकासकर्ता सातोशी नाकामोटोद्वारा प्रकाशित श्वेतपत्र अनुसार जहाँ लेनदेनहरू नोडहरू वा कम्प्युटिङ प्रणालीहरूद्वारा प्रमाणित र रेकर्ड गरिन्छ, जुन नेटवर्कको हिस्सा हो ।
यसरी त्यस्ता लेनदेनहरूलाई विकेन्द्रीकृत बनाउँछ । त्यसको लगत्तै सन् २००९ मा सातोशी नाकामोटोले पहिलो क्रिप्टोकरेन्सी बिटकोइन लागू गरे । जब तपाई क्रिप्टोकरेन्सी कोष स्थानान्तरण गर्नुहुन्छ, लेनदेनहरू सार्वजनिक खातामा रेकर्ड हुन्छन् । क्रिप्टोकरेन्सी डिजिटल वालेटहरूमा भण्डार गरिन्छ ।
यसले लेनदेनहरू प्रमाणित गर्न इन्क्रिप्सन प्रयोग गर्ने गर्दछ । यसको मतलब उन्नत कोडिङले वालेटहरू र सार्वजनिक खाताहरू बीच क्रिप्टोकरेन्सी डाटा भण्डारण र प्रसारणमा संलग्न छन् ।
एन्क्रिप्शनको उद्देश्य सुरक्षा र सुरक्षा प्रदान गर्नु हो । विश्वमा पहिलो क्रिप्टोकरेन्सी बिटकोइन थियो, जुन २००९ मा स्थापित भएको थियो र आज पनि सबैभन्दा लोकप्रिय छ ।
दुर्भाग्यवश, क्रिप्टोकरेन्सी अपराधहरु अहिले बढिरहेको छ । नक्कली वेबसाइटहरू बनाएर क्रिप्टो प्रस्तुत गर्ने लगानीको ठूलो फाईदाको लोभ देखाउने, लगानी रिटर्न ग्यारेन्टी आशा देखाउने ।
क्रिप्टोकरेन्सी अपराधीहरूले डिजिटल मुद्राहरूमा लगानी गर्न र नयाँ लगानीकर्ताहरूको पैसाले पुरानो लगानीकर्ताहरूलाई भुक्तान गरेर ठूलो प्रतिफलको भ्रम सिर्जना गर्न अस्तित्वमा नभएका अवसरहरूलाई बढावा दिने जस्ता कार्यहरु गरिरहेका छन् ।
क्रिप्टोकरेन्सीहरू सामान्यतया ब्लकचेन प्रविधि प्रयोग गरेर बनाइन्छ । ब्लकचेनले लेनदेन ‘ब्लक’ र टाइम स्ट्याम्पमा रेकर्ड गर्ने तरिका वर्णन गर्दछ । यो एकदम जटिल र प्राविधिक प्रक्रिया हो । क्रिप्टोकरेन्सी लेनदेनको डिजिटल खाता हो, जुन ह्याकरहरूलाई ह्याक गर्न गाह्रो हुन्छ ।
क्रिप्टोकरेन्सीहरू सामान्यतया ब्लकचेन प्रविधि प्रयोग गरेर बनाइन्छ । ब्लकचेनले लेनदेन ‘ब्लक’ र टाइम स्ट्याम्पमा रेकर्ड गर्ने तरिका वर्णन गर्दछ । यो एकदम जटिल र प्राविधिक प्रक्रिया हो । क्रिप्टोकरेन्सी लेनदेनको डिजिटल खाता हो, जुन ह्याकरहरूलाई ह्याक गर्न गाह्रो हुन्छ ।
बजार अनुसन्धान वेबसाइट क्वाईन मार्केट क्याप डटकमका अनुसार १७ हजारभन्दा बढी विभिन्न क्रिप्टोकरन्सीहरू सार्वजनिक रूपमा व्यापार गरिन्छ र क्रिप्टोकरेन्सीहरू बढ्दै जानेछन् ।
जनवरी २६ २०२२ मा सबै क्रिप्टोकरेन्सीको कुल मूल्य लगभग ४१.७ ट्रिलियन थियो । क्वाईन मार्केट क्याप डटकम, क्रिप्टोकरेन्सी डाटा र एनालिटिक्स प्रदायकद्वारा ट्र्याक गरिएको बजार पूँजीकरण अनुसार क्रमशः बिटकोइन, इथेरियम, टिथर, बीएनबी, यूएसडी कोइन, कार्डाङ्गो, एक्सआरपी, सोलोना, टेरा, डिजेकोइन १० ठूला व्यापारिक क्रिप्टोकरन्सीहरू हुन् ।
बिटक्वाइन के हो र कसरी काम गर्छ ?
बिट क्वाईन एक विकेन्द्रित डिजिटल मुद्रा हो, जुन एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा व्यापार गरिन्छ तर बैंकसँग कुनै कारोबार हुँदैन यसको कुनै जारी गर्ने नियमन गर्ने देश संस्था छैन् । डलरलाई अन्तर्राष्ट्रिय विनिमय दरको रूपमा प्रयोग गरिने हुँदा बिटक्वाईनलाई डलरमा कन्भर्ट गरिन्छ ।
प्रत्येक बिट क्वाइन मूलतः कम्प्युटर फाइल हो, जुन स्मार्टफोन वा कम्प्युटरमा ‘डिजिटल वालेट’मा भण्डारण गरिन्छ । मानिसहरूले तपाईंको डिजिटल वालेटमा बिट कोइनहरू (वा एउटाको अंश) पठाउन सक्छन्, र तपाईंले अन्य व्यक्तिहरूलाई बिटकोइनहरू पठाउन सक्नुहुन्छ । प्रत्येक एकल लेनदेनलाई ब्लकचेन भनिने प्रविधिबाट वितरित खातामा रेकर्ड गरिन्छ ।
बिटक्वाइन कसरी प्राप्त हुन्छ ?
मानिसहरूले बिटक्वाईन वास्तविक पैसा प्रयोग गरेर बिटकोइनहरू किन्न सक्छन् । सामानहरु बेचेर बिटक्वाईन मार्फत भुक्तानी लिन सकिन्छ । त्यस्तै आफ्नै भर्चुअल मुद्रा भएको कम्पनी खरिद गर्न सकिन्छ ।
विटक्वाईन कारोबार अत्याधुनिक कम्प्युटर प्रयोग गरेर हुन्छ, जहाँ सफ्टवेयर मार्फत जटिल प्रकारको गणितीय हिसाब गर्नुपर्ने हुन्छ ।
बिटक्वाईन प्रणाली काम गर्नको लागि मानिसहरूले सबैको लागि आफ्नो कम्प्युटर प्रक्रिया लेनदेन गर्न सक्छन् । कम्प्युटरमा कठिन प्रकारका हिसाबहरु गर्नका निम्ति सहज हुन्छ । कहिले काँही मालिकलाई राख्नको लागि उनीहरूलाई बिटकोइनको साथ पुरस्कृत गरिन्छ ।
मानिसहरूले बिटक्वाईन कारोबार गर्न शक्तिशाली कम्प्युटरहरू सेट अप गर्छन । जसलाई माईनिङ भनिन्छ । तर धेरै बिटकोइनहरू उत्पन्न हुनबाट रोक्नको लागि रकमहरू झन्-झन् गाह्रो हुँदै गइरहेको छ ।
यदि तपाईंले अहिले माईनिङ गर्न थाल्नु भयो भने एक बिटकोइन प्राप्त गर्न वर्षौं लाग्न सक्छ । मानिसहरुले बिटकोइनको मूल्य भन्दा कम्प्युटर सिस्टम र बिजुलीमा बढी पैसा खर्च गर्न पर्ने हुनसक्छ ।
बिटक्वाईन किन मूल्यवान र कति सुरक्षित ?
पैसा बाहेक पनि अरु धेरै चीजहरू छन्, जसलाई सुन र हिरा जस्ता मूल्यवान ठानिन्छ । जस्तै एजटेकहरूले पैसाको रूपमा कोको बीन्स प्रयोग गर्थे । बिटकोइनहरू मूल्यवान छन् किनभने मानिसहरू तिनीहरूलाई वास्तविक वस्तु, सेवा र नगदको लागि पनि साट्न इच्छुक रहेका अनुसन्धानहरुले देखाएका छन् ।
प्रत्येक लेनदेन सार्वजनिक रूपमा रेकर्ड गरिएको छ, त्यसैले बिटक्वाईन प्रतिलिपि गर्न, नक्कली बनाउन वा आफ्नो स्वामित्व नभएको खर्च गर्न धेरै गाह्रो छ । तपाईको बिटक्वाईन वालेट हराउन वा तपाईको बिटक्वाईन सदाको लागि हराउन सक्छ ।
वेबसाइटहरूबाट चोरीहरू पनि भएका छन्, जसले तपाईंलाई आफ्नो बिटकोइनहरू टाढाबाट भण्डारण गर्न दिन्छ । बिटक्वाईनको मूल्य सुरु सुरमा धेरै नै गिरावट रहेको र अहिले पनि उतारचढाब भईरहेका कारण पनि मानिसहरू अझै यो बिटक्वाईनमा आफ्नो ‘वास्तविक’ पैसा बदल्न सकिन्छ नै भनेर विश्वास गर्न सकिरहेका छैनन ।
अहिले फेरी राष्ट्र बैंकले क्रिप्टोकरन्सी सम्बन्धी कारोबारमा कडाई गर्दै प्रतिबन्ध भएको सुचना जारी गरिरहेको छ । साथै कारोबार गर्नेहरुलाई पक्राउ गरिरहेको छ । उता एसियाली विकास बैंक (एडीबी) ले एसियाली र प्यासिफिक क्षेत्रको अन्तरदेशीय वित्तीय कारोबारलाई थप सुरक्षित बनाउन ब्लकचेन प्रविधिको माध्यम प्रयोग गर्ने कार्ययोजना सार्वजनिक गरेको छ ।
नेपालमा क्रिप्टोकरेन्सी र बिटक्वाईन
२०७४ मा नेपाल राष्ट्र बैंक ले नेपालमा बिट क्वाइन सम्बन्धित सबै लेनदेनहरु अवैध छन् भनेर भन्यो त्यसको केही समयमै नेपाल प्रहरीको केन्द्रिय अनुसन्धान ब्युरोले बिटक्वाईन सम्बन्धी कारोबार गर्ने ७ जनालाई पहिलो पटक पक्राउ गर्यो ।
अमेरिकाबाट इलेक्ट्रिकल इन्जिनियरीङ गरेर फर्किएका प्रशान्तप्रताप शाहले दोलखाको ग्रामीण बस्ती किर्नेटारमा सर्भर नै स्थापना गरेर माईनिङ गरेका थिए । उनी पक्राउ परेपछी नेपालमा बिटक्वाइनको कारोबार भएको खुलेको हो । प्रहरीका अनुसार उनीहरुले पाँच महिनामा १५ लाख युएस डलरको कारोबार गरेका थिए ।
अहिले फेरी राष्ट्र बैंकले क्रिप्टोकरन्सी सम्बन्धी कारोबारमा कडाई गर्दै प्रतिबन्ध भएको सुचना जारी गरिरहेको छ । साथै कारोबार गर्नेहरुलाई पक्राउ गरिरहेको छ । उता एसियाली विकास बैंक (एडीबी) ले एसियाली र प्यासिफिक क्षेत्रको अन्तरदेशीय वित्तीय कारोबारलाई थप सुरक्षित बनाउन ब्लकचेन प्रविधिको माध्यम प्रयोग गर्ने कार्ययोजना सार्वजनिक गरेको छ ।
एसिया र प्रशान्त क्षेत्रमा सबै देशहरुका केन्द्रीय बैंक तथा सम्बन्धित वित्तीय कारोबार नियामक संस्थाहरुलाई ब्लकचेन प्रविधिमा जोड्दा कारोबार शुल्क घट्ने र सेटलमेन्ट रिस्क पनि कम हुने’ एडिबीले २०२२ जनावरी १२ मा जारी गरेको विज्ञप्तीमा उल्लेख छ ।
एडीबीले यो कार्यक्रम दुईवटा चरणमा कार्यान्वयन गर्नेछ । पहिलो, आगामी मार्च २०२२ सम्ममा यो प्रविधिको डिजाइनसँग सम्बन्धित कामहरु गर्ने र दोस्रो चरणमा आसियन प्लस थ्री देशहरुमा यसको कार्यान्वयनका लागि सम्बन्धित देशका सरकारी अधिकारीहरु, केन्द्रीय बैंक, धितोपत्र कारोबारसँग सम्बन्धित नियामक निकायहरु सँग सहकार्य गर्ने तर्फ एडीबी अगाडि बढेको छ ।
जसरी इन्टरनेटको कुनै मालिक छैन् त्यसै गरेर विटक्वाइनमा कसैको स्वामित्व छैन । बैंक सरकार कसैको पनि यसमा स्वामित्व हुने छैन् । यसको उपभोग अनलाइनमा मात्र हुने गर्छ । यदि तपाईसँग बिटक्वाईन छ भने तपाईंले आफ्नो देशको नगदसँग साट्न सक्नु हुनेछ ।
बिटक्वाईनमा कुनै बिचौलिया नहुने भएको कारणले पनि अहिले लोकप्रिय मुद्रा बन्दै गइरहेको छ । कुनै पनि बैंकहरुको छुट्टै आफ्नो आफ्नो हिसाब किताब हुने गर्छ तर यसमा एउटै हुने गर्दछ, जसलाई लेजर भन्ने गरिन्छ ।
बिट क्वाइनलाई बैधानिक मान्यता दिने पहिलो देश ल्याटिन अमेरिकाको एल साल्भाडोर हो । त्यस्तै डेनमार्क, फ्रान्स, जर्मनी, आइसल्याण्ड, जापान, मेक्सिको, स्पेन, युनाइटेड किंगडम लगायतका देशहरुमा नियमन गर्दै बैधता दिएका छन ।
नेपाल लगायत ९ देशमा पूर्ण प्रतिबन्ध रहेको छ । हरेक नयाँ आविष्कारसँग सधैं दुईवटा कुरा आउँछन, एउटा जसले विद्यमान अभ्यासहरूका लागि ठूलो अवसरहरू प्रदान गर्दछ र अर्को जुन यो नयाँ प्रस्तावले ल्याउन सक्ने सम्भावित जोखिम र चुनौतीहरू थपिन्छन् ।
क्रिप्टोकरेन्सीहरूको लागि पनि यही कुरा सत्य हो, जसले निरन्तर बढ्दो डिजिटल अर्थव्यवस्थामा फिएट पैसाको भूमिका पूरा गर्न सक्षम समाधान प्रस्तुत गर्दछ । प्रत्येक देशमा माग अनुसारको यसको मूल्य हुने गर्छ ।
नियमन गर्ने कुनै बैंक, सरकार केही नभएको कारण पनि यसको निश्चित मूल्य हुँदैन, जसका कारण पनि यसमा लगानी गर्नु जोखिम मानिन्छ ।
यसले विद्युतीय उर्जा अत्याधीक मात्रामा उपभोग गर्ने गर्दछ भने अर्को कुरा अपराध र आपराधिक क्रियाकलाप बढाउन सक्छ । जस्तैः सम्पती शुद्धिकरण,ह्याकिङ गतिविधि, बजार दुरुपयोग, एक्सचेन्जको चोरी, फिरौती, कालो बजार लेनदेन र आतंकवादी वित्तपोषण साथै करबाट बच्न चाहनेहरूका लागि क्रिप्टोकरेन्सीहरू पनि धेरै लोकप्रिय भएका छन्, जसले गर्दा देशको अर्थतन्त्रमा नकारात्मक असर देखिन्छ ।
अहिले नेपालमा रेमिट्यान्स घट्नुमा पनि यसकै कारोबारलाई लिईन्छ । नेपाल जस्तो अस्थिर अर्थतन्त्रले क्रिप्टोकरन्सीको प्रवाहलाई सम्हाल्न नसक्ने हुन सक्छ । अनियन्त्रित मुद्राको अनियन्त्रित प्रवाहले नेपाल जस्तो देशको अर्थतन्त्रलाई ध्वस्त पार्न सक्छ ।
एक नयाँ विषय भएका कारण क्रिप्टोकरेन्सीहरू चासोको रुपमा छन्, राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरहरूमा छलफल भइरहेको छ । विश्वभरका नियामकहरू सहमत छन् कि क्रिप्टोकरेन्सीहरूप्रति सामंजस्यपूर्ण दृष्टिकोणको आवश्यकता छ ।
यद्यपि यसको कार्यान्वयनको बारेमा अहिलेसम्म कुनै विवरण प्रदान गरिएको छैन । क्रिप्टोकरेन्सीसँग सम्बन्धित नयाँ जोखिम र चुनौतिहरूलाई कभर गर्न भ्रष्टाचार विरोधी अनुपालन एजेन्डाहरू विस्तार गर्नुपर्छ । किनकी पूर्ण अज्ञानताको अवस्थामा, प्रारम्भिक आशीर्वाद जो कोहीलाई गम्भीर श्राप बन्न सक्छ ।
धेरै देशहरुले अहिले क्रिप्टोकरन्सीहरुका बारेमा अध्ययन अनुसन्धानहरु गरिरहेका छन् । त्यस्तै गरेर नेपालले पनि कागजी मुद्राको विकल्प बन्न सक्ने डिजिटल मुद्राको सम्भावनाको खोजि गर्न सक्छ, डिजिटल मुद्राले विनिमय र लेनदेन सजिलो बनाउन सक्छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले पनि भर्चुअल मुद्राको अध्ययन प्रक्रिया अगाडि बढाएको छ ।
सरकारले नागरिकहरुलाई डिजिटल कारोबार गर्नको लागि दर्ता वाला डिजिटल वालेट बनाएर दिन सक्छ जसलाई सरकार राष्ट्र बैंकले नियन्त्रण गर्न सकोस र त्यही बाट राजश्व संकलन गर्न सकियोस् । नेपालमा माइनिङ मात्र गर्न सके पनि धेरै आर्थिक लाभ लिन सकिन्छ ।
डिजिटल मुद्राको संसारमा धेरै नै सम्भावनाहरु छन् विट क्वाईन मात्र विकल्प होइन । नेपालले आफ्नै प्रकारको भर्चुअल करेन्सी सृजना गर्न सक्छ । त्यसको लागि प्रशस्त मात्रामा अध्ययन अनुसन्धान र धेरै नै प्रयासहरू जारी राख्नु पर्ने हुन्छ । तर भविष्यमा क्रिप्टोकरेन्सीले बजार लिनेमा कुनै शंका छैन् ।
