स्नेहा झा
सोसल मिडियामा अहिले ‘ब्रेन रट’ शब्द छिटो ट्रेन्ड हुँदैछ। यो त्यो मानसिक अवस्था हो जहाँ व्यक्तिले निरन्तर कम गुणस्तरीय अनलाइन सामग्री उपभोग गर्दा उसको एकाग्रता र सोच्ने क्षमतामा असर पर्छ।
अहिलेसम्म यसलाई मानिस मात्रसँग सम्बन्धित समस्या मानिएको थियो, तर कर्नेल युनिभर्सिटीको नयाँ अध्ययनले देखायो कि आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स एआई पनि यस आधुनिक डिजिटल रोगबाट अछुतो छैन।
अनुसन्धान टोलीले आफ्नो अध्ययनमा ‘एलएलएम ब्रेन रट हाइपोथेसिस’ मा काम गर्यो, जसअन्तर्गत उनीहरूले जाँच गरे कि जब कुनै लार्ज ल्याङ्ग्वेज मोडेल एलएलएम (एलएलएम) लाई बारम्बार भ्रमित पार्ने, सनसनी वा कम नलाग्ने अनलाइन डाटा मा ट्रेन गरिन्छ, तब त्यसको तर्क गर्ने र बुझ्ने क्षमता बिस्तारै घट्न थाल्छ।
अध्ययनको क्रममा वैज्ञानिकहरूले एउटा एआई मोडेललाई एक्स (पहिले ट्विटर) का कम नलाग्ने वा “जंक” डाटामा ट्रेन गरे, जसमा “TODAY ONLY” (टुडे ओनली), “WOW” (वाओ) जस्ता भाइरल, क्लिकबेट शब्दहरूको प्रयोग थियो।
त्यसपछि मोडेलको प्रदर्शनलाई रीजनिङ र विस्तृत सन्दर्भ बुझ्ने जस्ता बेंचमार्कमा परखा भयो, र नतिजा चकित पार्ने भए। एआई मोडेलको रीजनिङ स्कोर 74.9 बाट घटेर 57.2 मा पुगेको देखियो, जबकि लङ-कन्टेक्स्ट बुझ्ने क्षमता 84.4 बाट झरेर 52.3 हुन पुगेको थियो।
अध्ययनले देखायो कि यस्ता निम्न गुणस्तरीय डाटाले एआईलाई मात्र कमजोर बनाएको छैन, साथै ‘थट-स्किपिङ’ जस्ता प्रवृत्ति पनि विकास हुन थालेको छ, अर्थात् पूरा विश्लेषण नगरी चाँडो निस्कने, गलत वा अधुरो जानकारी दिन थाल्ने। आश्चर्यजनक तथ्य भनेको एआईभित्र नर्सिसिज्म (अहंकार) र साइकोप्याथिक व्यवहार जस्ता नकारात्मक गुणहरू बढ्न थालेका छन्, जबकि सहयोगी र जिम्मेवार स्वभाव घटेको देखियो।
सबैभन्दा गम्भीर निष्कर्ष यो थियो कि पछि मोडेललाई फेरि राम्रो गुणस्तरीय डाटाबाट ट्रेन गर्दा पनि पहिले प्राप्त घटिया डाटाको प्रभाव पूर्ण रूपमा हटेन। यसले देखाउँछ कि डिजिटल जंकको प्रभाव स्थायी हुन सक्छ।
यो अध्ययन केवल प्राविधिक चेतावनी मात्र होइन, डिजिटल युगका लागि गहिरो सामाजिक शिक्षा पनि हो। जसरी मानिसहरूले निरन्तर भाइरल सामग्रीको भारीले आफ्नो मानसिक क्षमता गुमाइरहेका छन्, त्यस्तै एआई मोडेलहरू पनि इन्टरनेटको खराब डाटाबाट बिरामी हुँदैछन्। यदि आज एआईलाई सफा, तथ्यात्मक र सन्तुलित डाटा उपलब्ध गराइएन भने, भविष्यमा यो प्रविधि आजको जति भरपर्दो नहुन सक्छ।
विशेषज्ञहरूले भविष्यका लागि चेतावनी दिएका छन्
एआई विशेषज्ञहरूले भनेका छन् कि अब कम्पनीहरूले आफ्नो डाटा सङ्कलन र ट्रेनिङ सिस्टमहरूमाथि पुनर्विचार गर्नुपर्छ। केवल इन्टरनेट स्क्र्यापिङ गरेर डाटा जम्मा गर्नु अब पर्याप्त छैन।
एआईलाई डिजिटल ब्रेन रटबाट जोगाउन क्वालिटी कन्ट्रोल, डाटा फिल्टरिङ र भ्यालिडेसन सिस्टमहरूको कडा आवश्यकता छ। यस अध्ययनले हामीलाई सम्झाएको छ कि चाहे मानिस होस वा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स एआई, जंक कन्टेन्टले हरेक दिमागलाई बिस्तारै खाली पार्न सक्छ।
