कमल केसी
स्प्राउट टेक्नोलोजी सर्भिस (क्लाउड फ्याक्ट्री) ले आईटी सेवा निर्यात गरेर एक वर्षमै १ अर्ब बढी रूपैयाँ बराबरको विदेशी मुद्रा नेपाल भित्र्याएको छ ।
आर्थिक वर्ष २०७९-८० मा क्लाउड फ्याक्ट्रीले आईटी इनेबल ‘डेटा डिजिटाइज’ सेवा निर्यात गरेर एक अर्ब बढी नेपाली रूपैयाँ बराबरको विदेशी मुद्रा भित्र्याएको हो ।
मे २ मा मनाइएको राष्ट्रिय सूचना तथा सञ्चार प्रविधि दिवसको अवसरमा आर्थिक वर्ष २०७९-८० मा आईसीटी क्षेत्रबाट सबैभन्दा बढी विदेशी मुद्रा भित्र्याउने कम्पनीको रूपमा सरकारले क्लाउड फ्याक्ट्रीलाई सम्मान समेत गरेको थियो ।
क्लाउड फ्याक्ट्रीले अहिलेसम्म साढे ५ अर्ब बढी (करिब ५ करोड अमेरिकी डलर) नेपाली रूपैयाँ बराबरको विदेशी मुद्रा नेपाल भित्र्याइसकेको छ ।
क्लाउड फ्याक्ट्रीले नेपालबाट विश्वका विभिन्न कम्पनीलाई डेटा डिजिटाइजको सेवा प्रदान गर्दै आएको छ । विशेष गरी एआईमा काम गर्ने कम्पनीहरूलाई डेटा डिजिटाइजको सेवा निर्यात गर्दै आएको क्लाउड फ्याक्ट्री वित्तीय प्रमुख तथा कम्पनी सचिव प्रशान्त पोखरेलले बताए ।
‘विशेष गरी एआई कम्पनीहरूको डेटा डिजिटाइज गर्ने काम गर्छौं,’ पोखरेलले आईसीटी समाचारसँग भने, ‘क्लाउड फ्याक्ट्रीले एक दशक बढीदेखि नै नेपालबाट आईटी इनेबल सेवा निर्यात गर्दै आएको छ । त्यसमा पनि हामी डेटा डिजिटाइजको सेवा मात्रै दिन्छौं ।’
नेपालबाट सुरू भएर विश्वभर फैलिँदै
सन् २००८ मा नेपालमा स्प्राउट टेक्नोलोजी सर्भिस (क्लाउड फ्याक्ट्री) सुरू भएको थियो । नेपालमा स्प्राउट टेक्नोलोजी कम्पनीको स्थापना क्यानेडियन नागरिक मार्क सियर्सले गरेका थिए ।
खासमा कम्प्युटर साइन्स पृष्ठभूमिका मार्क सियर्स सन् २००८ तिर नेपालमा परिवारसहित घुम्न आएका थिए । नेपाल घुम्न आएको समयमा उनको भेट नेपाली कम्प्युटर प्रोग्रामरहरूसँग भयो ।
प्रोग्रामरहरूसँग कुराकानी गर्दा सियर्सलाई लाग्यो, नेपालमा ट्यालेन्टको कमी छैन् । विश्वस्तरीय ट्यालेन्ट छन् तर कमी छ त, केवल अवसरको ।
त्यसपछि नेपालीले पनि अवसर पाउनु पर्छ भन्ने सियर्सलाई लाग्यो र स्प्राउट टेक्नोलोजीको जन्म भयो ।नेपालबाट सुरू भएको स्प्राउट टेक्नोलोजी अर्थात क्लाउड फ्याक्ट्री अहिले विश्वभर फैलिदै छ । विशेष गरी क्लाउड फ्याक्ट्रीले विकासशील मुलुकमा आफ्नो सेवा विस्तार गरिरहेको क्लाउड फ्याक्ट्री नेपालका कम्पनी सचिव तथा वित्तीय प्रमुख प्रशान्त पोखरेलले जानकारी दिए ।
व्यवसायको मात्रा बढ्न थालेपछि कम्पनी क्लाउड फ्याक्ट्रीको मोडेलमा गएको थियो । त्यसपछि विदेशमा क्लाउड फ्याक्ट्री दर्ता भयो र त्यसैबाट नेपालमा समेत लगानी ल्याइएको थियो ।
नेपालबाट सुरू भएको क्लाउड फ्याक्ट्री केन्या, बेलायत, अमेरिका, जर्मनी लगायतका देशमा फैलिएको छ भने मुख्यालय बेलायतमा राखिएको छ ।
अन्य देशमा सेवाको प्रकृति अनुसार जनशक्ति भएपनि नेपाल मात्रै एउटा यस्तो देश हो, जहाँ क्लाउड फ्याक्ट्रीका सबै विभागहरू स्थापना गरिएको छ ।
क्लाउड फ्याक्ट्रीले ड्राइभर, कम्पाउन्ड आई, लाइन भिजन, डिपसेल, एक्सपेन्सिफी, आईबोट्टा, म्याटरपोर्ट, ओकुभेरा, ह्युमनबर्ड टेक्नोलोजीज लगायतका विश्वप्रशिद्ध कम्पनीहरूलाई सेवा प्रवाह गरिरहेको छ ।
नेपालमा ४ हजारलाई रोजगारी
सन् २००८ मा सफ्टवेयर डेभलपमेन्टको रूपमा सुरू भएको स्प्राउट टेक्नोलोजीले अहिले डेटा डिजिटाइजको सेवा प्रदान गर्दै आएको छ ।
नेपालको क्लाउड फ्याक्ट्रीबाट डेटा डिजिटाइजको सेवा मात्रै प्रदान गर्ने गरिएको छ । सन् २०१० बाट सिस्टम डेभलपमेन्टको काम छोडेर डेटा डिजिटाइज गर्नेतर्फ सिफ्ट भएका थियो ।
पछिल्लो समय क्लाउड फ्याक्ट्रीले डेटा डिजिटाइजका लागि एआई टुलको समेत प्रयोग गर्ने गरेको छ, जसले मानिसले गर्नुपर्ने कामलाई अझै सहज बनाएको छ ।
नेपालमा अहिले पनि सिस्टम डेभलपमेन्ट गर्ने इन्जिनियरहरूको टिम छ, जसले आन्तरिक उपयोगका लागि सिस्टम विकास गर्दै आएको छ ।
सिस्टम डेभलपमेन्ट गर्ने इन्जिनियरहरूको टिमले बेच्नका लागि नभइ आन्तरिक उपयोगका लागि विकास गर्दै आएको पोखरेलले बताए ।
‘नेपालको इन्जिनियरिङ टिमले क्लाउड फ्याक्ट्री ग्रुपमा काम गर्ने वर्कफोर्सको व्यवस्थापनको लागि सफ्टवेयर विकास गर्दै आएको छ,’ उनले आईसीटी समाचारसँग भने, ‘त्यसबाट उहाँहरूले कति काम गर्नुभयो, के के काम गरिरहनु भएको छ, परफर्मेन्स कस्तो छ सबै ट्रयाक गर्न सकिन्छ ।’
विश्वभर क्लाउड फ्याक्ट्रीमा १० हजार बढीले काम गरिरहेका छन् । नेपालमा मात्रै ४ हजारले रोजगारी पाएका छन् । नेपालको कोर टिममा १६५ जना छन्, जसमा ४ जना विदेशी नागरिक पनि छन् ।
१० हजार बढी जनशक्ति पनि कार्यालय आएर काम गर्दैनन् । घरबाटै काम गर्छन, जुन विश्वभर छरिएर बसेका छन् । अधिकांशले काम घरबाटै गर्ने गरेका छन् । जसलाई कम्पनीले ‘क्लाउड वर्कर्स’ भन्ने गरेको छ । अहिलेसम्म ३० हजार बढी क्लाउड फ्याक्ट्रीसँग जोडिसकेका छन् ।
नेपालमा ४ हजार बढीले रोजगारी पाएपनि अधिकांशले घरबाटै काम गर्ने पोखरेल बताउँछन् । ‘नेपालमा ४ हजार बढी क्लाउड वर्कसहरूले काम गरिरहनु भएको छ । तर अधिकांश कार्यालय आउनुहुँदैन्,’ उनी भन्छन्, ‘हामीले काम गर्ने डिस्ट्रिब्यसन मोडेलमा हो । कार्यालयमा आएर काम गर्न मन लाग्ने कार्यालयमा आएर काम गर्न सक्नुहुन्छ, मन नलाग्ने घरबाटै गर्न सक्नु हुन्छ ।’
नेपालमा काम गर्ने पनि देशका विभिन्न भुभागमा रहेका छन् । पछिल्लो समय कोरोना महामारीपछि ‘वर्क फ्रम होम’को प्रचलन बढ्दै गएको छ । तर क्लाउड फ्याक्ट्री एक दशकदेखि नै वर्क फ्रम होमको अभ्यास गर्दै आएको छ ।
क्लाउड फ्याक्ट्रीमा काम गर्ने अधिकांश विद्यार्थी हुनुहुन्छ । त्यो बाहेक हाउसवाइफ, स्पाइनल इन्जुरी भएका विरामी लगायत छन् ।
स्पाइनल इन्जुरी भएका विरामीका लागि क्लाउड फ्याक्ट्री नेपालले स्पाइनल इन्जुरी रिह्याबिलिटेसन सेन्टर (एसआईआरसी) सँग सहकार्य गरेको छ ।
कम्पनीमा काम गर्ने उत्कृष्ट टिममध्ये एसआईआरसी उत्कृष्ट रहेको उनले जानकारी दिए । क्लाउड फ्याक्ट्रीमा काम गर्नको लागि दिनुपर्ने परीक्षाका लागि एसआईआरसीका मानिसहरूलाई कम्पनीले पहिले देखि नै गएर तयारी गराउने समेत गरेको छ ।
त्यसो त क्लाउड फ्याक्ट्रीमा काम गर्न धेरै आवश्यकता चाहिँदैन् । काम गर्न विशेष प्राविधिक सीप चाहिदैन् । आधारभूत अंग्रेजी बोल्न र बुझ्न, आधारभूत कम्प्युटरिङ सीप र कम्प्युटर वा ल्यापटप भए काम गर्न सकिन्छ ।
तर त्यसका लागि एउटा परीक्षा भने पास गर्नुपर्ने हुन्छ । परीक्षा पास भएपछि काम गर्न सकिन्छ । क्लाउड फ्याक्ट्रीमा टास्क अनुसार, घण्टा अनुसार वा काम अनुसार पैसा भुक्तानी गरिन्छ ।
क्लाउड फ्याक्ट्रीले नेपाल सरकारले तोकेको न्यूनतम पारिश्रमिक भन्दा बढी झन्डै दोब्बर दिइरहेको छ भने सामाजिक सुरक्षा कोषमा समेत योगदान गरेको छ ।
सामाजिक सुरक्षा कोषले आर्थिक वर्ष सन् २०२२-२३ मा सबैभन्दा धेरै कर्मचारी दर्ता गर्ने कम्पनीको रूपमा स्प्राउट टेक्नोलोजीलाई सम्मानित गरेको थियो ।
जब भ्याकेन्सीको जानकारी कम्पनीको वेबसाइट र सामाजिक सञ्जालबाट पाउन सकिन्छ ।
१० लाख ट्यालेन्टलाई जोड्ने मिसन
१० लाख ट्यालेन्टलाई जोड्ने महत्त्वकांक्षी मिसनसहित क्लाउड फ्याक्ट्री अगाडि बढिरहेको छ । त्यसमा पनि विशेष गरी विकासशील मुलुकलाई कम्पनीले प्राथमिकतामा राखेको छ ।
नेपालसहित केन्या, घाना, फिलिपिन्स जस्ता मुलुकमा जान खोज्नुको प्रमुख कारण पनि त्यही नै हो । विकासशील मुलुकमा क्लाउड फ्याक्ट्री ग्रुपले आफ्नो सेवा विस्तार गर्न खोजिरहेको छ ।
विकासशील मुलुकमा नयाँ रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्दै विश्वसँग जोड्ने मिसन अनुसार क्लाउड फ्याक्ट्री ग्रुपले काम गरिरहेको उनको भनाइ छ ।
‘१० लाख ट्यालेन्टलाई जोड्ने हाम्रो मिसन छ । हामी चाँहि पहिला मिसन आयो त्यसपछि कम्पनी आएको भनेर भन्छौं,’ उनले भने, ‘हामी मिसन ड्रिभन कम्पनी हौं । मिनिङफुल वर्क हामी गर्छौं ।’
आफुले कमाएको नाफा विकासशील देशमा नयाँ रोजगारी र अवसर सिर्जना गर्न खर्च गर्ने कम्पनीले जनाएको छ । अरूको जीवनमा ‘इम्प्याक्ट’ ल्याउन र सारथी बन्न पाउँदा खुसी लाग्ने पोखरेल बताउँछन् ।
नेपालको आईटी उद्योग र सरकारी भूमिका
नेपालको आईटी उद्योग भर्खर भर्खर उदाउँदै छ । नेपालबाट आईटी सेवा निर्यात गरेर वर्षेनी अर्बौ रकम नेपाल भित्रिरहेको छ । उद्योगको हिसाबले हेर्ने हो भने आईटी नेपालको ‘कान्छो’ उद्योग हो । अझै धेरै अनुभव बटुल्न बाँकी छ ।
नेपालमा विश्वस्तरीय ट्यालेन्ट भएपनि निश्चित सीप भएको जनशक्ति पाउन गार्हो रहेको पोखरेलको अनुभव छ । ‘हामीसँग ट्यालेन्ट छ । तर निश्चित क्षेत्र, सीप र एक्सपोजर भएको जनशक्ति पाउन गार्हो छ,’ पोखरेल भन्छन्, ‘तर नेपालमा अहिलेसम्म क्लाउड फ्याक्ट्री बस्नुको कारण पनि यहाँको जनशक्ति नै हो । यहाँ ट्यालेन्ट नभएको भए अन्त गइसक्थ्यो होला ।’
सन् २०२२ मा मात्रै नेपालले ६७ अर्ब बढीको आईटी सेवा निर्यात गरेको तथ्यांक सर्वोङ्गीन विकास अध्ययन केन्द्रले (आईआईडीएस) सार्वजनिक गरेको थियो ।
क्लाउड फ्याक्ट्री एक प्रतिनिधि कम्पनी मात्र हो, नेपालबाट आईटी सेवा निर्यात गरेर करोडौं विदेशी मुद्रा भित्र्याइरहेका अन्य कम्पनीहरू पनि छन् ।
पछिल्लो समय सरकारले समेत आईटी उद्योगलाई प्राथमिकता दिन थालेको छ । तर अझै नीतिगत स्पष्टता र सहजीकरण चाहिएको छ । सरकारले त्यति गर्न सकेमा नेपालले खर्बमा आईटी सेवा निर्यात गर्न सक्छ ।
सरकारले नीति ल्याएपछि कम्तिमा पनि ५ वर्षसम्म त्यसको स्थिरता हुनुपर्ने पोखरेल बताउँछन् । ‘सरकारी नीति ल्याएपछि ५-७ वर्षको त्यसको स्थिरता हुनुपर्छ,’ उनले भने, ‘सरकारले नियामकको मात्रै भूमिका नखेलेर सहजीकरणको समेत भूमिका खेलि दिनुपर्छ भन्ने हाम्रो अपेक्षा हो ।’
खर्बमा आईटी सेवा निर्यात गर्दा त्यसले देशको विदेशी मुद्रा सञ्चितमा उल्लेखनीय भूमिका खेल्ने छ भने देशको सम्वृद्धिमा समेत ठूलो टेवा पुर्याउने छ ।
त्यसमाथि देशमा अवसर र रोजगारीका ढोकाहरू खोल्न तथा विदेशी लगानी आकर्षित गर्न समेत यसको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुने अपेक्षा गरिएको छ ।
आईटी कम्पनीहरूको छाता संगठन नास आईटीले पनि आगामी १० वर्षमा नेपालको आईटी उद्योग ५ अर्ब डलरको बनाउने गरी काम गरिरहेको छ । तर त्यसका लागि सरकारको सहयोग र सहजीकरण अति नै आवश्यक रहेको छ ।
