पासवर्डको लिकेज हुनु अहिले सामान्य विषय बनेको छ। दिनहुँ मानिसहरूको पासवर्ड लिक भइरहेका छन्। भर्खरै एक रिपोर्टमा भनिएको थियो कि गुगल, मेटा र एप्पल जस्ता कम्पनीका प्रयोगकर्ताहरूका करिब १६ मिलियन पासवर्ड लिक भएका छन्।

हामी प्रायः धेरै सोचविचार नगरी पासवर्ड सेव गर्छौं; ब्राउजरमा, एप्समा वा पासवर्ड म्यानेजरहरूमा, सोचेर कि यिनीहरूले हामीलाई सुरक्षित राख्नेछन्। तर डिजिटल संसार हामीले जस्तो सुरक्षित छैन। कहिले कुनै डाटा ब्रीचमा तपाईँका लगइन डिटेल्स ह्याक भएर डार्क वेबमा पुग्छन् कि भन्ने निश्चित छैन। सबैभन्दा खतरनाक कुरा? जबसम्म तपाईँलाई थाहा हुन्छ, तबसम्म धेरै ढिला भएको हुन्छ।

यसैले पासवर्ड लिकको जाँच गर्नु र तुरुन्त एक्शन लिनु आजको समयमा एंटीवायरस जत्तिकै आवश्यक बनेको छ। राम्रो कुरा के हो भने यसका लागि केही भरपर्दो र निःशुल्क टुलहरू उपलब्ध छन्, जसले समयमै चेतावनी दिन सक्छन् र बताउन सक्छन् कि तपाईँको डाटा, मोबाइल नम्बर, इमेल आईडी र पासवर्ड कुनै लिकमा परेको छ कि छैन।

१. हेभ आइ बिन प्वन्ड (Pawned)

यो एक स्वतन्त्र र निःशुल्क टुल हो जसले तपाईँको इमेल आईडीलाई सयौँ डाटा ब्रीच डेटाबेसहरूमा स्क्यान गर्छ।

फिचर्स

• इमेल आईडी हाल्दै गर्दा नै थाहा हुन्छ कि त्यो कुनै डाटा लिकमा परेको थियो कि थिएन

• पासवर्डको गोपनीयता कायम राख्दै जाँच

• भविष्यका लिकहरूको लागि इमेल अलर्ट

• किन आवश्यक छ: छिटो, गुमनाम र साइनअपबिना प्रयोग गर्न मिल्ने। यदि तपाईँको इमेल लिक भइसकेको छ भने तुरुन्त पासवर्ड परिवर्तन गर्नुहोस्।

२. गुगल पासवर्ड चेकअप

यदि तपाईँले कहिल्यै क्रोम (Chrome) वा गुगल अकाउन्टमा पासवर्ड सेव गर्नुभएको छ भने, यो टुलले त्यो पासवर्ड लिक भएको हो कि होइन भन्ने देखाउन सक्छ।

फिचर्स

• रियल-टाइम अलर्ट (कमजोर, दोहोरिएका वा लिक भएका पासवर्डहरूमा)

• क्रोम र एन्ड्रोइडमा इन-बिल्ट

• ब्याकग्राउन्डमा शान्तिपूर्वक काम गर्छ
  किन आवश्यक छ: यदि तपाईँ पहिलेबाट गुगल प्रयोगकर्ता हुनुहुन्छ भने, यो सुविधा निःशुल्क र प्रभावकारी छ।

३. गुगल वन डार्क वेब रिपोर्ट

यो टुलले डार्क वेबमा तपाईँको निजी जानकारी जस्तै इमेल, फोन नम्बर आदि निगरानी गर्दछ।

फिचर्स

• डार्क वेब डेटाबेस र फोरमहरू स्क्यान गर्ने

• इमेलभन्दा बाहेक अरू पहिचानहरू पनि जाँच गर्ने

• गुगल वन सब्सक्रिप्शन (ट्रायल सहित) मा उपलब्ध
  किन आवश्यक छ: डार्क वेब त्यही ठाउँ हो जहाँ चोरी गरिएका डाटाहरू प्रायः बिक्री गरिन्छन्। यसले तपाईँलाई सामान्यतया लुकेको जानकारी दिन्छ।

४. एप्पल आईक्लाउड की चेन पासवर्ड मोनिटरिङ

यदि तपाईँ एप्पल प्रयोगकर्ता हुनुहुन्छ भने, आईक्लाउड कीचेनले तपाईँले सेव गरेका पासवर्डहरूलाई डाटा ब्रीच डेटाबेससँग क्रसचेकि गर्छ।

फिचर्स:

• आईओएस र म्याकओएसमा इन-बिल्ट

• लिक भएका, कमजोर वा दोहोरिएका पासवर्डहरूलाई फ्ल्याग गर्ने

• बलियो पासवर्ड अपनाउन सुझाव दिने

• यदि तपाईँ एप्पल उपकरणहरू प्रयोग गर्नुहुन्छ भने, यो सुविधा पहिले नै उपलब्ध छ र तपाईँको डिजिटल सुरक्षा मद्दत गर्छ।

जोखिमका संकेत: अकाउन्ट ह्याक भएको लक्षणहरू

• अनजान स्थान वा उपकरणबाट लगइन नोटिफिकेसन

• तपाईँको अकाउन्टबाट अनावश्यक मेसेज (स्प्याम वा फिसिङ)

• पासवर्ड रिसेटका अनावश्यक इमेलहरू

• बारम्बार असफल लगइनका कारण अकाउन्ट लक हुनु

• शङ्कास्पद ट्रान्ज्याक्शन वा चार्जहरू

यदि यस्ता मध्ये कुनै पनि देखिनु भएमा तुरुन्त कदम चाल्नुहोस्।

यदि तपाईँको पासवर्ड लिक भएमा के गर्ने ?

• तुरुन्त पासवर्ड परिवर्तन गर्नुहोस् – नयाँ र बलियो पासवर्ड छान्नुहोस्।

• 2FA (टू-फ्याक्टर अटेन्टिकेसन) अन गर्नुहोस् – यसले थप सुरक्षा प्रदान गर्छ।

• एकाउन्ट एक्टिभिटी समीक्षा गर्नुहोस् – लगइन इतिहास जाँच गर्नुहोस्।

• अन्य एकाउन्टहरू अपडेट गर्नुहोस् – यदि उही पासवर्ड र यस्तै ठाउँमा प्रयोग भएको छ भने।

• रिकभरी जानकारी अपडेट गर्नुहोस् – इमेल र फोन नम्बर सही र सक्रिय हुनुपर्छ।

बलियो पासवर्ड कसरी बनाउन?

• कम्तीमा १२ क्यारेक्टर लामो र र्यान्डम हुनुपर्छ।

• कुनै शब्दकोशको शब्द, नाम वा जन्ममिति नहोस्।

• अक्षरहरू (ठूला–साना), नम्बर र सिम्बलहरूको मिश्रण होस्।

• हरेक एकाउन्टका लागि फरक पासवर्ड होस्।

• पासवर्ड म्यानेजर प्रयोग गर्नुहोस् ।